Canalblog
Editer l'article Suivre ce blog Administration + Créer mon blog
Publicité
AKEM asbl * Association Kasayienne d'Entre-aide Mutuelle (Tél.: +32498 685 870 / +32497 316 146)
21 novembre 2007

Diunzulula dilongesha dia Bankambua

Diunzulula dilongesha dia Bankambua

“Tuayi kankenene” ee butaminayi wee, yoyi wee, Kalonji wa kafuila ,nshima ,milalale !...“

Bamwe baa kutudi mbamanye musambu eu, kadi hua kujingulula tshidi musambu wamba, biasangana bikole kuenz’anyi, bienza. Badi bamba kuetu ne “Kapayi kanda kapayi mubuabua ; tudi nkayetu bukua mbala buetu.” Benyi kimbadi ne bua kutujanduile tshia kudi Banyinka to.

Tutabalayi

Tutabalayi bwa kumvua tshidi Bankambwa bakulu batushila mu miaku eyi idi misambuke bidimu ne bitshia mifika kutudi, tuetu peetu tumvua disanka mu moyo bwa kuyisambulujila ndelanganyi yetu.

Tulonga mua kutua

Bakulumpe badi batulomba, balomba muntu yonso ni mmulume ni mmukaji, ni mmuana ni mmukulu bwa se alonge mua “kutua”.

“Kutua” nkuboza, nkuzaaza, nkusunsulula = kukononona mu bibadi bishilangana bia buedi bwa meeji ne buedi bwa menji.

Mfuanyikijilu mmuana’a bualu, bualu mfuanyikijilu kabutu buasheema.

Tuangatabi muaku “Nkashama”

Mu ngumvuilu wa kabukulu, padibo bamba muntu ne: wewe “nkashama”, badi basua kuamba tshinyi?

Badi bambila muntu awu ne munda muebe mudi malu aa :

- udi mukalenge mfumu bu mudi nkashama. kuena musue bakutumine diyi, anyi bakuambila, anyi bakuleeja tshiwudi mua kuenza udi ne ditambisha munda “Lekelaku ditambisha diebe”.

- udi ne bilema biabungi bumudi tshiseba tshia nkashama ne makeji a bungi: “Tumvi ku bilamba upenda bakuabo tumvi!“

- udi ne dimanya disokome bwa wewe kusukula moyo webe bumudi nkashama usukula matoba pamwe ne moyo wa mu mpanga muende ku bukole budi munda mua mata a pa ludimi luende. Tabala: “Kabuluku kafuile kambila.” Udi ne bwa kuditatshisha bwa kujmgulula bwine bukole abu ne kukuata nabo mudimu.

- udi “ka” mufume ku mukishi mukulu wa mu mbangilu udi Bankambua bakulu binyika Kazadi Mukulumpe wa Muedi tshiponji, mununu wa banunu, Nkambue wa bankambua, Kamuene mpala’a matuku. Tshintu tshionso ntshitupa tshia ku mukishi mukulu ewu. Nanku badi bamba nkashama ne nka. “Ka” ewu ke uvua mutombokele Maweja pamue ne Kavidiavidia. Ke bualu kayi munda mua “ka” mudi ditambisha, mudi buntomboji, mudi bilema bivulavule. “Ka” aka nkashaama mu ngeni, majnga, malakana miaku ne bienzedi bia muntu. Nkashaama = nkajaama. Muaba ewu mbimpe kumanya bwa se mu tshiluba, diba dia bualu bunene anyi diba dia bualu bukole, anyi diba dia tshibilu, biambilu bidi ne ntaku ya malu anyi bikuma bia malu makulu badi babiamba mu tshiena Lulua bualu ke ngakuilu uvua wa banyinka bakulu ba pakale, mmushale ngakuilu wa buneeme.

Tudi tumona bua se munda mua muaku nkashama badi ba tuambile malu ma pite bungi. Mintu yonso udi mua kudikononona pa kueela meeji ku bikuma bia malu bidimunda mua muaku ewu “nkashama”. Badi bakubikila nkashama bua umone mua kudibela. Mutudi basulakaje muaku nkashama ke mutudi bua kukononana kabidi miaku bu mudi : kankanene, kubutamina, Kalonji, kafuila, nshima ne muaku milaale.

Kankenene nshinyi?

Kankenene nkishi kakese, kadi patudi tujooja ne tukononona ngikadilu, ngenzelu ne nsombelu wa kankenene, tudi tujandula malu a dikema ne dianyina. Mine malu aa ke adi Bankambwe balomba bwa tuetu kujooja, kukononona bwa kuabueja mu ngikadilu, ngenzelu ne nsombelu yetu : “Tuayi kankenene, butaminayi.“

Malu mempe a Kankenene

Kankenene kadi kakuata mudimu ne tshisumi. Kadi kakuata mudimu bwa tunkenena tuonso. Kankenene kakena kalekeela kakuabo mudimu to. Ewu udi ukoka tshisoosa badi bamukokesha kudi bakuabo. Ewu udi muangule mufuba, badi bamukuatshisha kudi bakuabo.

Bua mayi adi ne bana munda, kankenena konso kadi kasungidila muoyo wa muana udi munda mua diyi. Ewu udi muambule diyi, badi bamukuathisha kudi bakuabo. Tunkenene tuonso tudi tukuba diyi dionso ne moyo umue. Kankenena nkamanya mua kulondesha bibadi bia ngondo, nkamanya mwa kulondesha mvula ne mishipu. Tunkenene ntumanye bwa se bana ba tunkenene badi mu mayi badi ne dikenga dia kupeta bukole budi bufuma ku misulu ya makole idi ipitshila munda mua buloba. Pananku tunkenene tuonso tudi tutata bwa kuteeka mayi adi ne bana pa muaba mulongolola biakane bua se muana yonso udi mu diyi apete diambuluisha dionso didi difiima ku makole a mu buloba. Padi kuulu kuikale kuakane, badi bapatula mayi bua se muana yonso udi mu diyi, apete diambuluisha dionso ku bukole bwa diiba ne ku bukole bua diambuluisha didi difuma kudi mitooto. Bidi bimueneka bua se tunkenene tuonso ntumanya mushinga munene wa muana yonso udi munda mua diyi, tumanye kabidi bua se kankenene konso mbukole bua tshisumbu, ntshiuma tshia tshisumbu, mbutshimunyi bua tshisumbu. Munkatshi mua tunkenene dikenga dikuata umue ndikuata bonso, bumutubo bamba kuetu ne: bualu bukuata mutu mbukuata nshingu. Mu buendakanyi bua tunkenene muntu muya ku buleembi, yeye mukapete tshintu udi uya kusoka bakuabo, bu mutubo bamba ne : “tshiadima umue tshiadia banyi” anyi ne: “nkunde ya banyi ibobele ne mata”, anyi kabidi ne “bungi mbupite bulobo”. Bonso badi bakuatshishangana. Tudi tudijadikila bua se Kankenene mmutulongeshi munene.

Padi muntu utuadija kuenza bibi, padiye utuadija ngenzelu, nsombelu anyi ngikadilu mubi, batu mua kumuela kasumuwinu bamba ne : “Tshiyaya wuu ntshinyi ? Banga batu bandamuna ne : “nkankenena kayaya ne mutu wa mbowa “. Muedi wa menji yeye muikale muaba awu, udi umvua bua se badi bamba bikala babela muntu mukulumpe mu lungeni bamuambila bua se Wewe, pawudi mutuadije kuenza bibi ku kakese ku kakese apu kalema aku nikakufikishe ne ku tshilema tshinene, pananku manya bua se: “bitshidi bipi, wabibikila bipi” Dilengeja. Bilondeshile kine kasum’winu aka, tukadi bamone kankenene kaya kambule tshintu tshikapite bunene. Tshineetshi tshidi tshitulongesha bua se kankenene kadi ne dimanya disokome didi dikambuluisha bua kutakula bintu bidi bikapite bunene. Kadi tuetu bantu tudi bafuba bualu katuena bamanye mua kukuata mudimu ne makole adi munda muetu. Malu malenga adi kankenena katulongesha adi ne mushinga munene bua muntu yonso. Bumudiwo malu a nsongo ne milowo, badi batulomba bua se tuajoje, tuatabaleela, tuatua, tuasenge, tuabutamine, tuamanye, tualame, tuakumbaje mu ngeni, majinga miaku ne bienzedi bietu. Tudi ne bua kubutamina bualu mmalu malenga adi masokome mu bienzedi bia tuuntu tukese. Kadi mikale bintu bia buneeme ku mesu a Bukuamoyo.

Kalonji ntshinyi?

Kuangatshila ku Bankambua, badi bimba amu Kalonji. Mbuatshinyi ? Mbualu Kalonji udi usua kuamba kantu ka Ionji. Muntu yonso udi ne kantu ka lonji munda muende padiye ujaana bakuabo, anyi musomba amu bua kudiwula bidi bakuabo benza pamutu pa kuela meeji a mua se ngambuluishe mukuetu mu tshidiye wenza, tshilengele, tshiya kumpala, tshiambuluisha bantu bonso.

Mibelu ya Kankenene

Mukalenge Kankenena udi utubela wamba bua se: tulekelayi kulekeelangana midimu tuambuluishangane, tutuangane mushinga wa bushiwa, tuambuishangana majitu, tusambangane, dikenga dia muntu yonso dituimane pa moyo, disanka dia umue dikale disanka dia bonso buetu. Muntu yonso ikala ne moyo wa kutatshila bakuabo. Muntu yonso ateeke mapa ende, dimanya diende ne makole ende ku mudimu wa disubula bakuabo, disangula bakuabo. Tuetu bonso ku muntu ku muntu, tudi tshintu tshia mushinga mukole bualu bua muntu neetu, bua tshifukibue neetu tshionso ne bua Mutufuki muine. Tuetu bonso tudi tuu “ka” mmumue ne tudi tukishi tupatuke munda mua Mukishi wende, tudi bonso ngeni ya Mufuki, tudi bana ba Kabundi ndende, katudingiangani tuetu. Mufuki mmutufuke bonso tuetu bonso bikale amu ngeni yende. Tuetu bikale tuenda ne nsoka, tuenda ne biji, tuetu bafuile amu mu dishetulangana meyi ne dikosangana ku meyi anyi didiwulangana diba adio tudi bonso anu tuntu tua lonji, katuena mua kunangangana, katuena mua kuambuluishangana : tudi baa Kalonji. Mukalenge Kankenene udi utulongesha bua se tudiela meeji, tujingulule se misangu mivule tudi tutandangana, tupendangana, tukosolokangana, pamua apa tututangana, tutapangana, tushibeyangana pa tualulu tua tshianana. Patudi tuela meeji bimpe, patudi tubutamina bimpe tudi tufika ku dijandula bua se tuvua tufuila amu nshima milaale.

Nshima ntshini?

Nshima ntshimfuani tshia malu atudi tuitaba, atudi tuanisha, atudi tumona bua se ke malu malelela, ke malu adi ne mushinga mu lungeni luetu. Kadi diba ditudi tupeta Iumvu ne dimanya dikulu, tudi tujandula bua se bintu bituvua tutua mushinga, bituvua tufuila bivua amu bintu bivua bitusuika ku mikishi ya tshinjangu idi miuwule teente ne lusu lua muvilu. Patudi tutabala, tuumuka mu tulu tua biumvuidi bia mubidi, tupeta dimanya dikulu, diba adio tudi tushisha kumona bua se tuvua bafuile amu mu dibodiama mu malu a dishima, mu bintu bivua bikale nshima pa yoyo mniumue ne nshima milaale mbuena kuamba ne bikale amu dishima pa diodio.

Bantu tulekelayi diditambisha, Lungenyi Jua Maweja nelutuludike mu njila yonso

Dilongesha dia Bankambua didi diamba ne : “Diiba dienza bantu bonso bu tuyeke, bantu nebendele mu butooke”. Kankenene kadi mua kuambuluisha muntu yonso bua kuendelaye mu butooke, mu dinanga ne mu dimuena bintu mu dimanya dikulu. Padi bantu bakulumpe babutamina nshidimukilu wa malu, wa ngenzelu, nsombelu ne ngikadilu wa tunkenene, bantu badi benda bakulumpa mundamunda muabo, bakudimuna ngenyi ne ngikadilu paume ne bienzedi. Tshineetshi ndongamu mufuunda kudi lusu lua Mufuki wa bintu. Muntu yonso udi mua kupeta diambuluisha dinene pa kujooja Mukalenge Kankenena, mutulongeshi munene, udi utulongesha bupuekele ne budipu moyo utulongesha dinanga dia nsongo, utuisha budimanyinyi buetu bua mundamunda, utupiisha pa bilema bipite bungi bitudi tuleeja mu ngenyi, majinga, malakana, miaku ne bienzedi bietu. Eyowa Kakese udi mua kulongesha Kanene. “Lungenyi nkashiba ka mubanga, mukulu ne apunge muakunyi wavua kuela”.

Panu pa buloba, tudi bavua kuionga

Mukulumpe Kankenene udi Kakaji kakulu kadi katuambila tuetu bana ba bena lelu, beelela nsuya manyi, katuainbila bua se:

- “Shii kuulaka, balakile ki mbafue”,

- “Kubiika ne lulengu nkulaala ne nzala”,

- “Kadima minu ne Kadima ntonku kabatu balaala nzubu umue”,

- “Badima wenda, bakupa tshitupa, ukeba mulungu.“

Nansha kasengasenga kadi amu ne wako mushinga

Kankenene se nkanene kapita kasokasoka ka buloba. Kadi monayi mudi nsoka ya buloba iteemuna lumu lua Mfuki wa moyo mu bukuabisamba ne mu bukuabantu: imue misengasenga ya buloba idi idisha makole adi munda mua muntu bu mudi luepu anyi mukele pa buloba bujima. Mikuabo misengasenga idi yondapa masama a banta. Ku bukuabisamba, ku bamfumu ne bakalenga, kudi bamue bena majimbu too ne kudi bamue batendeledi ba Mulopo bu mudi bena Nzambi wa katolike mu tshisumbu tshia bepiskopo, tudi tumona diamant ne oolo pamue ne amua mabwa ne biamu bia mushinga mukole bia mu buloba bikala biambika bantu lumono lukulu, padibo babivuala pambidi bakaadi bamona ne bamanya bidi bantu bonso kabayi bamona ne kabidi kabayi bamanya. Makole a mu buloba kuambuluisha bantu bua kufuka biamua biabungi bia kukwata nabio mudimu. Bantu kufuka bingoma bia lufu ne tusunsukidi tua bukole budi mu buloba, kuenzabo kabidi ne tunjiinjii tuabungi e kututuma mu tshibuashibuashi. Tshine etshi ke buloba budi bunzuluka, buleja bantu bukole bupandishi budi munda mua buloba. Pa buloba bujima, bisoosa ne mitshi bidi bidiisha bantu ne biondapa masama a bantu. Bilumbu bia kuetu ne bamue ba ntundubuja mvinyingu badi badisha bantu miji, bisoosa ne mabeji a mitshi e kondopa bantu ne kabidi imue misangu kujikula makole avua masokome munda mua bantu mabutame mu mubidi wabo, kakuyi udi mua kuasokolola. Nyunyi ya bungi idi yela mayi mu bisoosa, izokola kabidi ne tusoka tua buloba. Munda mua bana banyunyi ne munda mua nyunyi ne bukuanyama mudi mubuela mikishi ne makole bidi bifuma mu buloba bibuela mu mubidi wa bukuanyama, nyama payi ibifikisha mu mubidi wa muntu. Munda muntu bidi biakidila diambuluisha didi difuma kudi mukishi wa bukalenge, ne kudi mukishi wa bunfumu pamue ne kudi Mufuki wa moyo. Munda mua muntu e kuenzabio bia nsongo ne milowo ku meesu kua Mukalenge Maweja. Kakuena kapumbe ku meesu kua muena bantu. Muntu yonso udi ne mushinga mupite bunene ku meesu kua Mulopo Maweja. Bintu bionso bidi ne njila wabio mutapila munda mua muntu bua kufikabio bionso kudi Maweja. Etshi ndongamu musuike kudi lusu lua Mufuki. Njila wa menji a kashidi nnyongolo ikena kushikija. Bukuabifukibue bionso budi butulongesha bualu bunene bua dielela meeji ebu : “Panu mmitu midinge nshingu tshiendelu ne Ditunga nkua Maweja wa Tshiame”. Pa buluba ebu mbimpe muntu yonso atabaleele dilongesha dikulu dia Mukalenge Kankenena. Muntu yonso amanye ne : munda muende yeye muntu, misumba ne misumba ya bakishi ne bamvidie ba Maweja mbindile bua kumonabio mua kudiata mu Kala kakombe ka Maweja. Tutua Kankenena, tubutamine. Tudi bonso baa Kalonji, tulekele kufuila bintu bidi bishipa moyo, bintu bidi bishima bantu. Biapanu mbia Mushiya wa Mushiya , nnshima milaale. Bifukibua bionso mbalongeshi batupeesha kudi Mufuki Bambamba, bambamba. bambile, tshiambile buanyi bualu bualu kabuabu!

Kosa katete, kasumu kakulamate

Kazadi Makombo Lusumwinu Luelela Bantu

Tshondo n° 2 Kashipu-Mpumpumpu/Tshimungu wa Mashika/Kabitenda 2000

Publicité
Publicité
Commentaires
AKEM asbl * Association Kasayienne d'Entre-aide Mutuelle (Tél.: +32498 685 870 / +32497 316 146)
Publicité
AKEM asbl * Association Kasayienne d'Entre-aide Mutuelle (Tél.: +32498 685 870 / +32497 316 146)
Derniers commentaires
Albums Photos
Archives
Publicité